PV: Thưa bác sĩ, Basedow là một bệnh lý khá phổ biến. Vậy bác sĩ có thể giải thích rõ hơn về bệnh Basedow?

TS.BS. Nguyễn Quang Bảy: Tuyến giáp, nằm ở phía trước cổ, có chức năng tiết ra hai hormone quan trọng là Thyroxin (T4) và Tri-iodothyronin (T3). Những hormone này đóng vai trò thiết yếu trong hoạt động của nhiều cơ quan trong cơ thể. Tuy nhiên, ở một số người bị bệnh Basedow, tuyến giáp sản xuất quá mức các hormone này, dẫn đến tình trạng cường giáp. Các triệu chứng thường gặp bao gồm mệt mỏi, tim đập nhanh, run đầu ngón tay, sụt cân, yếu chân tay và rối loạn tiêu hóa. Nhiều bệnh nhân còn cảm thấy nóng bức, đổ nhiều mồ hôi, khó ngủ và dễ bị kích thích, cáu gắt hơn. Đôi khi, người bệnh có thể nhận thấy sưng to ở phía trước cổ do tuyến giáp phì đại, đó chính là bướu cổ. Một số trường hợp còn có biểu hiện mắt hơi nhức hoặc lồi hơn so với trước đây.

PV: Vậy nguyên nhân nào dẫn đến bệnh Basedow, thưa bác sĩ? Liệu bệnh này có tính di truyền hay lây nhiễm không?

TS.BS. Nguyễn Quang Bảy: Basedow là bệnh không lây nhiễm, trong đó các yếu tố gen và di truyền đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của bệnh. Do đó, có thể có nhiều người trong cùng một gia đình mắc bệnh này. Bệnh thường xuất hiện ở độ tuổi trẻ hoặc trung niên, và phụ nữ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn nam giới. Các yếu tố thuận lợi là stress, nhiễm virus… Cho đến nay người ta đã biết cơ chế gây bệnh là sự xuất hiện kháng thể kháng thụ thể TSH (TSH Receptor Antibody – TRAb) tác động lên thụ thể TSH ở tuyến giáp, và tuyến giáp bị nhầm tưởng là TSH thực sự nên sẽ gia tăng về kích thước và tăng hoạt động sản xuất hormon tuyến giáp một cách quá mức, vượt khỏi sự kiểm soát của hệ nội tiết, và gây hại cho cơ thể.

TS.BS Nguyễn Quang Bảy thăm khám cho bệnh nhân tại Khoa khám bệnh theo yêu cầu

PV: Phương pháp điều trị bệnh Basedow nào được xem là tốt nhất hiện nay, thưa bác sĩ?

TS.BS. Nguyễn Quang Bảy: Điều trị nội khoa là phương pháp tốt nhất và nên được ưu tiên áp dụng cho đa số bệnh nhân Basedow. Bác sĩ sẽ kê đơn thuốc kháng giáp tổng hợp để người bệnh uống trong khoảng 18-24 tháng. Thuốc này có tác dụng làm giảm sản xuất hormone tuyến giáp, và thông thường nồng độ hormone tuyến giáp trong máu sẽ trở về bình thường sau 4-12 tuần. Trong những tuần đầu điều trị, bác sĩ có thể chỉ định thêm một số thuốc để giảm nhịp tim và đỡ run tay trong thời gian chờ thuốc kháng giáp phát huy tác dụng như thuốc chẹn beta. Đồng thời, người bệnh cần hạn chế lao động (cả về thể chất và trí óc) trong những tháng đầu, đảm bảo giấc ngủ và chế độ ăn uống phù hợp.

PV: Trong quá trình điều trị ngoại trú, bệnh nhân cần theo dõi tiến triển của bệnh và tái khám như thế nào, thưa bác sĩ?

TS.BS. Nguyễn Quang Bảy: Thông thường, sau 4-6 tuần điều trị, các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh Basedow sẽ giảm rõ rệt, và bác sĩ sẽ bắt đầu giảm dần liều thuốc kháng giáp cho bệnh nhân. Sau mỗi 1-2 tháng, người bệnh cần tái khám để bác sĩ điều chỉnh liều thuốc, bất kể bệnh có đáp ứng tốt với điều trị hay không. Việc không tái khám và tiếp tục sử dụng liều thuốc kháng giáp cũ trong thời gian dài có thể dẫn đến nguy cơ cao bị suy giáp (nồng độ hormone tuyến giáp trong máu quá thấp). Các triệu chứng của suy giáp bao gồm tăng cân nhanh, chậm chạp, sợ lạnh, táo bón, hay buồn ngủ, nhịp tim chậm hoặc bướu cổ to ra. Khi xuất hiện những dấu hiệu này, người bệnh nên đi khám lại ngay.

Tốt nhất, bệnh nhân nên khám, điều trị và theo dõi bệnh Basedow tại các cơ sở y tế có bác sĩ chuyên khoa nội tiết. Tuyệt đối không nên tự ý điều trị bằng đông y hoặc dán cao, vì những phương pháp này chắc chắn không có tác dụng mà còn có thể gây ra nhiều hậu quả xấu. Người bệnh cũng không nên điều trị phẫu thuật hoặc iod phóng xạ khi chưa có ý kiến của bác sĩ chuyên khoa.

PV: Việc điều trị nội khoa bằng thuốc kháng giáp trạng có thể gây ra những tác dụng phụ nào, thưa bác sĩ?

TS.BS. Nguyễn Quang Bảy: Nhìn chung, điều trị nội khoa có rất ít tác dụng phụ. Một số bệnh nhân có thể bị ngứa hoặc nổi ban trên da, nhưng thường sẽ hết sau khi ngừng thuốc. Nếu bệnh nhân bị sốt hoặc viêm họng nặng trong những tuần đầu uống thuốc kháng giáp, thì nên ngừng thuốc và đi khám ngay lập tức vì có thể bị tụt bạch cầu do thuốc. Sau khoảng 1-2 tháng điều trị, bệnh nhân nên thực hiện xét nghiệm kiểm tra chức năng gan.

PV: Liệu bệnh Basedow có thể được chữa khỏi hoàn toàn bằng điều trị nội khoa không, thưa bác sĩ?

TS.BS. Nguyễn Quang Bảy: Khoảng 50-60% bệnh nhân sẽ được chữa khỏi sau một đợt điều trị kéo dài từ 12-24 tháng. Gần đây có một số nghiên cứu cho thấy thời gian điều trị nội khoa có thể kéo dài tới 5 năm, nếu kháng thể TRAb vẫn cao. Cơ hội chữa khỏi sẽ thấp hơn nếu bệnh nhân đã từng không đáp ứng hoặc thất bại với điều trị trước đó, hoặc nếu bướu cổ quá to, hoặc uống thuốc không đều, hay bị stress. Khoảng 40-50% bệnh nhân có thể bị tái phát. Trong trường hợp này, bác sĩ sẽ thảo luận với bệnh nhân về các phương pháp điều trị khác như phẫu thuật hoặc iod phóng xạ. Cả hai phương pháp này đều có những ưu điểm và nhược điểm riêng.

PV: Vậy phụ nữ đang điều trị Basedow có thể mang thai được không, thưa bác sĩ?

TS.BS. Nguyễn Quang Bảy: Những bệnh nhân bị cường giáp nặng thường gặp rối loạn kinh nguyệt và khó có thai. Chúng tôi khuyến cáo nên trì hoãn việc mang thai ít nhất cho đến khi nồng độ hormone giáp trở về bình thường, vì khi nồng độ hormone giáp còn cao, nguy cơ sảy thai sẽ tăng lên. Tuy nhiên, nếu phụ nữ có thai ngoài ý muốn trong thời gian này thì không nhất thiết phải bỏ thai. Các thuốc kháng giáp hầu như không ảnh hưởng đến thai nhi, nhưng bác sĩ thường sẽ chỉ định sử dụng thuốc ở liều thấp nhất có thể trong suốt thời gian mang thai.

PV: Người bệnh Basedow cần kiêng những loại thức ăn nào, thưa bác sĩ?

TS.BS. Nguyễn Quang Bảy: Có một số bằng chứng cho thấy chế độ ăn nhiều iod, như hải sản và rong biển, có thể làm tăng nguy cơ tái phát bệnh Basedow, vì vậy nên tránh. Bên cạnh đó, thuốc lá làm tăng nguy cơ mắc bệnh mắt do Basedow hoặc làm cho tình trạng bệnh mắt trở nên nghiêm trọng hơn nên người bệnh Basedow cần phải bỏ thuốc lá và tránh chỗ có người hút thuốc lá.

PV: Tại sao bác sĩ thường yêu cầu bệnh nhân Basedow làm xét nghiệm máu nhiều lần, thưa bác sĩ?

TS.BS. Nguyễn Quang Bảy: Các bác sĩ thường đề nghị bệnh nhân làm xét nghiệm máu trước mỗi lần khám bệnh vì liều lượng thuốc kháng giáp tối ưu là khác nhau và đáp ứng với điều trị cũng khác nhau ở mỗi người. Ngoài ra, vì triệu chứng lâm sàng không tương ứng với nồng độ hormone giáp nên xét nghiệm máu giúp bác sĩ điều chỉnh liều thuốc phù hợp cho từng bệnh nhân. Sau khi điều trị khỏi, bệnh nhân cũng cần làm xét nghiệm máu định kỳ để phát hiện sớm các trường hợp tái phát.

PV: Sau khi điều trị, tình trạng mắt và bướu cổ của bệnh nhân có thể cải thiện như thế nào, thưa bác sĩ?

TS.BS. Nguyễn Quang Bảy: Khoảng 25% bệnh nhân Basedow có những thay đổi ở mắt. Nhiều người nhận thấy mắt họ như lồi hơn, nhưng thường chỉ một bên mắt bị ảnh hưởng, khiến kích thước hai mắt trông khác nhau. Sau điều trị, tình trạng lồi mắt thường sẽ giảm bớt, nhưng ở một số bệnh nhân, mắt có thể không trở lại hoàn toàn bình thường như trước khi mắc bệnh. Trong những trường hợp nặng, mắt có thể đau, đỏ, lồi to, xuất hiện nhìn đôi, thậm chí có thể dẫn đến mù lòa ở một số bệnh nhân. Những bệnh nhân có bệnh mắt nặng cần được nhập viện để truyền thuốc điều trị đặc hiệu và đánh giá xem có cần phẫu thuật cấp cứu không

Ở đa số bệnh nhân, bướu cổ to sẽ nhỏ hơn nhưng không thể biến mất hoàn toàn. Nếu cổ vẫn to dù đã được điều trị, khả năng điều trị khỏi bằng nội khoa là thấp, và các phương pháp điều trị phẫu thuật hoặc iod phóng xạ có thể sẽ hiệu quả hơn.

PV: Điều gì sẽ xảy ra nếu bệnh nhân không điều trị hoặc tự ý ngưng thuốc sớm, thưa bác sĩ?

TS.BS. Nguyễn Quang Bảy: Thời gian điều trị càng dài thì dường như cơ hội chữa khỏi càng cao. Nếu bệnh nhân ngừng thuốc quá sớm, nguy cơ tái phát là rất cao. Còn nếu uống thuốc không đều hoặc không điều trị, sau một thời gian, nồng độ hormone giáp cao sẽ gây ra các biến chứng nặng nề như suy kiệt, suy tim, loạn nhịp tim, lồi mắt, loãng xương hoặc thậm chí tử vong do cơn nhiễm độc giáp cấp.

PV: Khi nào thì bệnh nhân Basedow cần nhập viện điều trị nội trú, thưa bác sĩ?

TS.BS. Nguyễn Quang Bảy: Đa số bệnh nhân Basedow có thể điều trị ngoại trú. Tuy nhiên, bệnh nhân nên nhập viện nếu bệnh được phát hiện muộn và đã có các biến chứng về tim mạch (đặc biệt ở người lớn tuổi) hoặc về mắt, gầy hoặc suy kiệt nặng, hoặc có nguy cơ cao bị cơn cường giáp. Bệnh nhân cũng có thể cần nhập viện nếu bị dị ứng với thuốc kháng giáp trạng. Lưu ý là không phải tất cả phụ nữ mang thai mắc Basedow đều cần phải nhập viện.

PV: Xin chân thành cảm ơn những chia sẻ vô cùng hữu ích của bác sĩ!